Historia
GENEZA
W latach 1947 – 1949, do Argentyny przybyło około 15 tysięcy polskich emigrantów. W większości byli to zdemobilizowani żołnierze Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, członkowie II Korpusu gen. Andersa, dawni zesłańcy na Syberię, którzy ze względów politycznych nie mogli wrócić do kraju. Jako emigranci polityczni, wśród których znajdowało się wiele osób wykształconych, zaangażowali się oni w rozwój życia kulturalnego Polonii argentyńskiej, składającej się dotychczas głównie z przedstawicieli emigracji zarobkowej. W takim klimacie szybko zaczęło się rozwijać życie kulturalne: powstało Towarzystwo Śpiewacze im. Fryderyka Chopina, zespól teatralny „Nasz Teatr”, oraz zespól taneczny „Nasz Balet”.
Rozproszona Polonia argentyńska organizowała się w Towarzystwa w większości połączone w federację pod nazwą Związek Polaków w Argentynie – organizację promującą idee niepodległościowe i walkę z komunizmem w Polsce. Mimo, że kontakty kulturalne z krajem były utrudnione, nie zostały one całkowicie zerwane.
W 1959 roku, aby uczcić datę zbliżającego się 1000-lecia Chrztu Polski, postanowiono stworzyć w Argentynie trwały i żywy pomnik kultury polskiej w Ameryce Południowej. Podjęto decyzję o utworzeniu w Buenos Aires placówki naukowej pod nazwą Towarzystwo Biblioteka Polska im. Ignacego Domeyki. W założeniach swych instytucja ta powinna „nawiązać kontakty z podobnymi organizacjami oraz wszystkimi bibliotekami naukowymi świata”, a „zgromadzone zbiory polskie, lub Polski dotyczące, będą źródłem wiedzy o Polsce, warsztatem pracy dla ludzi nauki i wszystkich osób które pragnęłyby zapoznać się z kulturą polską.”
Inicjatywa wzbudziła sprzeciw niektórych członków Zarządu Związku Polaków i obawę, że Biblioteka stanie się swego rodzaju ekspozyturą komunistów. Jednak Komitet Organizacyjny rozesłał zaproszenia do członkostwa w nowej instytucji, co spotkało się z dużym poparciem.
Pierwszą prowizoryczną siedzibą Biblioteki był mały dworek użyczony bezinteresownie przez jednego z członków założycieli, Karola Orłowskiego, w miejscowości San Fernando, w pobliżu Buenos Aires. Tam zaczęto gromadzić księgozbiór.
Pierwsza siedziba Biblioteki w San Fernando
ZAŁOŻYCIELE I PREZESI
Liczba członków założycieli wynosiła 80 osób, zamieszkałych zarówno w Argentynie, jak i poza granicami. Wśród nich warto wymienić znanych Polaków: Aleksandra Jantę, Witolda Małcużyńskiego, Stefana Lenartowicza czy Kazimierza Domeykę – potomka Ignacego.
Członkowie – założyciele ofiarowali Towarzystwu nie tylko konkretną pomoc materialną, ale przede wszystkim wnieśli cenne wartości kulturalne oraz wiedzę naukową.
Pierwszy Zarząd Towarzystwa powołany został podczas Inauguracyjnego Walnego Zebrania 4 czerwca 1960 roku. Na prezesa wybrano Jeremiego Stempowskiego.
W kolejnych latach funkcję prezesa sprawowali: Karol Orłowski (1961 – 1963), Jeremi Stempowski (1963 – 1976), Włodzimierz Toczyłowski (1976 – 1991), Irena Nawrot (1991 – 1998), Krystyna Woysław (1998 -2001), Henryk Kozłowski (2001 – 2005), Irena Nawrot (2005 – 2006), Marta Bryszewska (2006 do dziś).
DLACZEGO DOMEYKO?
Na patrona Biblioteki został wybrany Ignacy Domeyko (1802-1899), bezsprzecznie najwybitniejszy Polak w historii nauki i kultury Ameryki Południowej. Przyjaciel Mickiewicza, filomata, uczestnik Powstania Listopadowego, doktor honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego, magister filozofii, geolog, mineralog, meteorolog, badacz Ameryki Południowej, przyczynił się do rozwoju oświaty i pobudzenia ruchu intelektualnego i kulturalnego w Chile. Był wykładowcą w wyższych szkołach tego kraju oraz rektorem unowocześnionego przez siebie uniwersytetu.
Droga Ignacego Domeyki do Chile wiodła przez Argentynę: po krótkim pobycie w Buenos Aires, 29 kwietnia 1838 roku udał się konno poprzez pampę do Mendozy i dalej, do stolicy Chile. Barwny opis podróży zawarł w swoich pamiętnikach. Są to prawdopodobnie najstarsze opisy Argentyny w języku polskim. 26 kwietnia 1838 r. tak zanotował:
Buenos Aires jest rozległe, porządnie zbudowane, mające już wejrzenie stolicy. Proste, szerokie, w kąt prosty krzyżujące się ulice, jak po wszystkich hiszpańskich w Ameryce miastach. Rynek duży, na którym z trzech stron kramy pod kolumnami, policja, ratusz etc., a z czwartej kościół katedralny z ogromnym portykiem architektury greckiej.
WŁASNA SIEDZIBA
W pierwszym okresie działalności Biblioteki największą niedogodnością był brak odpowiedniej siedziby. Przede wszystkim – z uwagi na rangę instytucji – winna się ona była znajdować w Buenos Aires.
W połowie 1964 roku, Walne Zebranie członków upoważniło Zarząd do zawarcia umowy ze Związkiem Polaków w sprawie zajęcia części parceli, na której znajdował się Dom Polski. Przygotowany został projekt i rozpoczęto budowę, którą od pierwszych chwil bardzo wspierała społeczność polonijna.
30 kwietnia1966 roku odbyła się inauguracja działalności nowej – własnej już – siedziby. Było to możliwe dzięki donacji jednego z członków, inż. Jana Kadenacego, który w testamencie przeznaczył na ten cel znaczną sumę pieniędzy.
Inauguracja własnej siedziby przy ul. Serrano, dziś Borges
PIERWSZE LATA DZIAŁALNOŚCI BIBLIOTEKI
Szczególnie uroczyście obchodzone było w 1970 roku dziesięciolecie istnienia Polskiej Biblioteki. Z tej okazji odsłonięte zostało wykonane z brązu popiersie Ignacego Domeyki, ofiarowane przez artystę rzeźbiarza Adolfa Gletta. Rozpoczęto też opracowywanie poloników argentyńskich, zakończone wydaniem książki „Materiały do Bibliografii Polonica Ameryki Łacińskiej” Alberta Bukieta, długoletniego pracownika placówki.
W owym czasie istniała w Domu Polskim także druga biblioteka, należąca do Związku Polaków. Nie miała ona jednak, tak jak Biblioteka Domeyki, charakteru instytucji naukowej.
Z czasem przerzedziły się szeregi osób prowadzących działalność naukową, a po zamknięciu biblioteki Związku Polaków i przekazaniu jej zbiorów Bibliotece Domeyki, zmieniła ona swój charakter naukowy na wypożyczalnię książek.
„METAFORA”
Podczas prezesury p. Ireny Nawrot, Zarząd Biblioteki podjął decyzję o włączeniu się do propagowanie języka, literatury i teatru polskiego. Rozpoczęły się regularne lekcje języka polskiego dla dorosłych, oraz powstało Kółko Literackie „Metafora”, które organizowało wieczory poświęcone twórczości polskich pisarzy. Biblioteka wielokrotnie brała udział w Międzynarodowych Targach Książki w Buenos Aires.
POŻAR W BIBLIOTECE
Na początku stycznia 2005 roku w Bibliotece Polskiej wybuchł pożar, w wyniku którego część budynku uległa zniszczeniu, a zbiory doznały poważnych uszkodzeń. Udało się – dzięki pomocy Stowarzyszenia Wspólnota Polska – odbudować budynek. Naprawą uszkodzonych pozycji księgozbioru i czasopism zajęły się studentki z Instytutu Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
W 2007 roku Związek Polaków w Argentynie podjął decyzję o gruntownej przebudowie Domu Polskiego, a niedawno odrestaurowaną siedzibę Biblioteki włączono do projektu przebudowy. Prace modernizacyjne umożliwiły wkrótce przeniesienie księgozbioru do nowocześnie wyposażonych pomieszczeń. Bibliotekę, która zajmuje powierzchnię 100 m2 tworzą: zbiór książek i archiwaliów, czytelnia i pracownia oraz dział administracyjny. Placówka dysponuje: klimatyzacją zapewniającą komfort użytkownikom oraz zabezpieczającą księgozbiór i archiwalia, komputerami z dostępem do Internetu oraz sprzętem audio-wizualnym, umożliwiającym odczyty i wyświetlanie filmów.
Zniszczenia po pożarze w 2005r.
BIBLIOTEKA DZIŚ
Nawiązując do swych pierwotnych założeń, działalność Biblioteki koncentruje się obecnie na udzielaniu zainteresowanym wszelkich informacji na temat Polski i polskiej kultury. Organizujemy odczyty, spotkania dyskusyjne i wystawy. Współpracujemy z instytucjami argentyńskimi zainteresowanymi polską kulturą. Ponadto podtrzymujemy stałe kontakty ze skupiskami polonijnymi w kraju, których celem jest odszukanie, pozyskanie, zabezpieczenie i udostępnienie zainteresowanym historycznych dokumentów znajdujących się w archiwach prywatnych. Uczestniczymy też w wielu inicjatywach kulturalnych podejmowanych przez Ambasadę Rzeczypospolitej Polskiej w Buenos Aires.
Czytelnia dziś